Svečani govor Ištvana Pastora, predsednika SVM

Poštovana slavljenička publiko!

„Svako, ko se izjašnjava i oseća kao Mađar, neka pomogne..” Ova rečenica je usklik, molba, molitva, koja premošćava hiljadu godina. Koliko puta je napisana i izrečena u nepreglednim trenucima nade, poziva na akciju, kao opredeljenje, kao sprega. Takođe i u momentima beznađa, postrtanja, poraza. Emocije koje se skrivaju iza ove iskazane rečenice daju joj smisao i značenje, što dokazuje čudesnost našeg maternjeg jezika. U pisanoj, citiranoj formi rečenica postaje potpuna i potpuno jasna samo onda, ako momenat njenog pisanja ili izricanja sparimo barem u fusnoti.

„Svako, ko se izjašnjava i oseća kao Mađar, neka pomogne..” Ja sada mislim na rečenicu koja je izrečena i napisana ovde, među ovim zidovima pre devedeset godina. Na ono, šta je zaključak dokumenta koji ima karakter proglasa, koji sadrži glavne elemente partijskog programa, i nosi naslov „Šta želi Mađarska Partija ? Zaključak onog dokumenta, koji je plod rasprave koja se vodila četiri godine kroz kontinuiranu opasnost, u početku kao šapat, u uskom krugu, zatim kao glasni govor, proširujući se na javnu raspravu, koja nije bila imuna ni od žarkih emocija i uzbuđenja.

Dvoboj rečima, sučeljavanje argumenata između pasivista i aktivista, između Subotice, Bačke Topole, Zrenjanina i Sente, i između ko zna još kojih tačaka razdora, koje mogu imati, ili su imale mnoga lica i glasove. Sada se prisećamo i njih : na Detre Janoša, Jasi Oskara, Šanta Đerđa, Varadi Imrea, Falcione Arpada, Nađ Edena, Biro Karolja, Plesković Lukača, Kiralj Karolja, Konc Andraša, Graber Lasla, Četle Janoša, na Šok Lajoša.

Ova rasprava nije bila samo vojvođanska, nego je istorijska činjenica da je od uticaja na Kraljevinu SHS, na Mađarsku, neosporan je uticaj i na Karpatsku niziju, radi se o segmentu u paralelnim procesima koji se mogu međusobno povezati. Sve ovo nimalo ne umanjuje njen značaj, veličanstvenost, herojstvo i njen sjaj. Naprotiv ! Radi se o privrženosti naciji iznad svega, koja odbacuje strah, bez obzira što se uzima k znanju odvojenost državnim granicama. Rasprava, kao svaka važna rasprava, ima više učesnika i veoma je raznorodna, ali se može zamisliti i kao takva koja se odvija na mnogim linijama i mestima. Na ovo ukazuju zapisi iz tog doba, reportaže, novinski članci, pisanja i sećanja. Ali kao svaka značajna rasprava, i ova je imala svoje glavno korito, koje su sačinjavale najteže dileme.

Poštovana slavljenička publiko!

Najteža dilema je bila dvostruka. Ne samo zato jer se može definisati u dva pitanja, nego i zato, prvenstveno zato, jer njihovo postavljanje u saglasnosti pravu u osnovi ima razliku u pogledu legaliteta.
Prvo pitanje se odnosilo na ocenjivanje diktata Trijanona, doživljavanje njegovih posledica, sagledavanje i izbor mogućeg prostora činjenja. Naravno ne u emotivnom nego isključivo u javnopravnom smislu. Ova dva pristupa su se već tada razdvojila.

U javnopravnom smislu pojavljivanjem alternative mogućnosti iredentizma pitanje nosi ne samo velike opasnosti, nego već i u samom postavljanju dodiruje granice zakonitosti, legaliteta. To što je sve ovo ipak bilo deo raprave, i to , na koju tačku gledišta smo se oslanjali, neka služi kao dokaz reč Nađ Edena, koja je izrečena među ovim zidovima „... mi, koji smo se povinovali istorijskoj prinudi, u promenjenu situaciju smo se i do sada uklopili, a sada kada smo stupili u posed celovitim političkim pravima, u pasivnosti koja trpi ne možemo ostati, moramo iskoračiti na polje političkog delovanja...” Neka bude ova rečenica odgovor svima, koji nas i danas često optužuju za iredentizam, secesiju. Ovo pitanje smo rešili pre devedeset godina, kao prvenstveno pitanje koje prethodi svim pitanjima.
Malopređašnji citat upućuje na drugo pitanje u glavnom toku rasprave, na dilemu aktivista koji su došli do većine, do dileme, koja i danas razapinje naš javni život, a na koje su i u proteklih devedeset godina paralelno postojali mogući odgovori.

Pitanje se može definisati tako, nalazeći izvor iz malopređašnjih citata, kako da iskoračimo na polje političkog delovanja. Uključujući se u većinske partije, ili osnivajući samostalnu mađarsku partiju.
Danas se prisećamo onih – mi, od strane SVM smatrajući ih duhovnim pretcima – koji su glasali na samostalno vođenje politike, na Mađarsku partiju. Njihov izbor potvrđuje malopre već citirani govor Nađ Edena: ”mi se ne možemo smestiti ni u jednu od već postojećih partija, jer mi smo se osnovali za principe, programe, za jaku veru koja živi u našoj duši, ne za ličnosti, ili za njihov prosperitet, napredak, i našu mađarsku zajednicu možemo ustrojiti samo tako, bez obzira na društvenu, profesionalnu, versku, klasnu razliku, na partijsko-ideološka, posebna uverenja i jasna shvatanja, ako osnujemo jedinstvenu mađarsku partiju. Ne možemo biti vodonoša nijedne partije, jer bi to vodilo samo ka rascepu, ka rasparčavanju naših snaga i naše političke snage.
Ovo su do danas sveže, aktuelne misli. Ne o dobrim i o lošim Mađarima, nego o mogućnostmai, šansama, efikasnosti ostvarenja interesa.

„Svako, ko se izjašnjava i oseća kao Mađar, neka pomogne..”

Poštovana slavljenička publiko !

Koji su oni malopređašnji prinicipi, programi, koja je ona jaka vera što živi u našoj duši, čiji je rezultat bio osnivanje Partije? Drugačije rečeno, šta je ono, šta se ne može efikasno raditi kroz učešće u većinskim partijama?

Odgovor leži u dokumentu od 17 tačaka pod naslovom „Šta želi Mađarska partija?” sa podnaslovom Bitniji principi partijskog programa.

Jednaka prava i jednaki tretman za svakog državljanina, zemlju Mađarima-bezzemljašima, pravično obeštećenje, ustrojavanje takvih državnih narodnih i srednjih škola, u kojima se  deca roditelja-Mađara obrazuju na svom maternjem jeziku, da svaki Mađar slobodno upotrebljava svoj maternji jezik kako u privatnom životu, tako i u poslovnom domenu. Obezbeđivanje slobode okupljanja, udruživanja, slobode štampe, ponovno postavljanje slobode privrednog života, ukidanje privredne diskriminacije, slobodno pravo organizovanja radnika, poštenu i pravu samoupravu, opšte biračko pravo. Promenu okružnog rasporeda, sedište okruga koji je osnovan iz teritorije Vojvodine da bude samo vojvođanski grad. Poštenu, brzu, nepristrasnu upravu i sudstvo čiste ruke. Mađari neka budu srazmerno zastupljeni u zapošljavanju u državnoj i lokalnoj upravi. Neka ustanove mađarske kulture, privrede i socijalne zaštite iz javnih blagajni dobiju takvu državnu potporu, kakvu imaju slične ustanove većinskog državnotvornog življa.

„Svako, ko se izjašnjava i oseća kao Mađar, neka pomogne..”

U mnogim aspektima radi se o aktuelnom sledu zadataka i u današnje vreme. Da li je moguće da i današnja srpska stvarnost toliko liči na onu od pre devedeset godina ? Kao da su se samo učesnici promenili, situacije su iste. Istovremeno, vidi se da je program razgranat, životan. Konkurentan, daje odgovor na većinu životnih pitanja, kao što bi se reklo, program jedne takmičarske partije. Manjinski, mađarski, ali nosi u sebi građanske vrednosti, regionalni, Vojvođanski.

Ako je bilo onih, koji su povodom ideje autonomije samo na sebe ukazivali, posle ove godišnjice neka bude nedvomisleno, odakle potiče u našem javnom, mađarskom političkom životu ideja autonomije, slobodno opredeljenje ka zastupanju iste, spremnost da se ona izgradi. Onaj ko ima sumnje, neka se udubi u istoriju i program Mađarske partije.

Istovremeno sam spreman da kažem, da je naše svakodnevno vođenje politike veome blisko tome. Ne samo istaknuti ciljevi, nego i ostvarenje istih. Ne, ovo nije hvalisanje. Ovo je činjenica! Može se kontrolisati, analizirati.

Poštovana slavljenička publiko!

U pogledu dešavanja od pre devedeset godina ne mogu se zaobići dva pitanja: odnos većine i manjine odnoso politički odnosi unutar vojvođanske mađarske zajednice, odnos partije, odnosno članova partije i nezavisnih.

Opšte je poznata činjenica, da su većinske partije doživele osnivanje Mađarske partije kao skandal javnog života. Dovoljno je samo ukazati na objavljene komentare Demokratske partije, Radikalne partije ili Bunjevačko-Šokačke partije u tadašnjoj štampi.

Kao da ju je većinska politika doživela kao direktnu uvredu, da je mađarska politička snaga osnovana da bi zaustavila svoje utapanje, da okrene proces uništenja. Da prisvajanje mađarskih glasača više nije činjenica koja se podrazumeva, da se i iz mađarskog polja delovanja definišu konkurentne zamisli, da znaju da osvanu pozivi za svođenje računa. Da protekom dve godine od Trijanona, vojvođanska mađarska zajednica hoće da se organizuje, želi da stane na noge.
Koliko se čini aktuelnim mišljenje Demokarske partije od pre devedeset godina, citiram: „za mađarski živalj bi bilo pogodnije, da se sjedini u onu političku partiju, u kojoj vidi najbolje garancije za zastupanje svojih interesa.”

Može li se zamisliti, da se u ovom pogledu nije ništa promenilo tokom devedeset godina ? Ako smo premošćavajući devedeset godina, uspeli sačuvati samostalni politički profil, moguće je da naš ponovni i kontinuirati zalet nije toliko beznadežan. I baš je zato toliki pritisak na nas ?

Možda se time može tumačiti i zaziranje dela vojvođanskih mađarskih intelektualaca od mađarske partijske politike, koja traje devet desetleća i premošćava se kroz generacije, u pravcu onih, koji umesto asimilacije i pripojavanja, biraju vođenje politike u mađarskoj partiji.

Možda se time može tumačiti i –to nam je danas već poznato- dirigovano razbijanje istorijskog DZVM, i cepanje, napadanje vojvođanske mađarske političke partije u trajanju od deceniju i to one vojvođanske mađarske političke partije koja ima legitimitet koji se ne može osporiti sve to od strane patuljastih partija.

Ne! Ne dovodim u pitanje polifoniju, pluralizam, samostalnost, legitimnost i značaj drugačijeg mišljenja. Nikako. Ali želim da istaknem, da zastupanje višestrukog manjinskog mišljenja unutar zajednice ne dovodi u opasnost političku snagu koja uživa legitimitet, pretežnu podršku birača. Onaj koji ne razume ili ne želi da razume, o čemu govorim, neka se udubi u razumevanje sadašnjih odnosa u Mađarskoj. Neka ih doživi za sebe i za vojvođanske Mađare kao opominjujući primer. „Svako, ko se izjašnjava i oseća kao Mađar, neka pomogne..”

Poštovana slavljenička publiko !

Prisećamo se 12. februara 1922.godine. Na osnivanje subotičke organizacije Mađarske Partije. Na dogaćaj koji je odlučivao o pojedinačnim sudbinama i o sudbini zajednice. Većina osnivača je 1944.godine svojim životom platila za svoja ubeđenja, za svoj istup. Njihovu uspomenu čuvamo sa pijetetom, njihovu pravnu i moralnu rehabilitaciju shvatamo kao našu obavezu i ispunićemo je, isto kao i ostvarenje ciljeva Programa Mađarske Partije.
„Svako, ko se izjašnjava i oseća kao Mađar, neka pomogne..”

Neka nam Bog da da poživi narod, živela vojvođanska mađarska zajednica.

Subotica, 18. februar 2012.